در فرهنگ و اندیشه اسلامی همواره شهدا دارای جایگاهی رفیع و بلند مرتبه بودند، منزلت بزرگی که ملائکه و خوبان درگاه الهی به آن غبطه خورده و آرزوی رسیدن به آن درجه رفیع را داشته اند. در میان شهدا، شهدایی از جنس علما و دانشمندان علوم دینی وجود دارند، که زندگی و حیات مادی و معنوی خود را وقف فراگیری و گفتمان سازی فرهنگ و اندیشه قرآن و اهل بیت(علیه السلام ) کرده اند؛ این چنین افراد شاخصی از جایگاه ممتاز و بی بدیل برخورد می باشند.
 
از طرفی در میان شهدای روحانی نیز افراد خاص و ممتازی وجود دارند که همچون عامل شتاب دهنده در جامعه، نقش مؤثری در حرکت آحاد مردم به سوی تمدن نوین اسلامی داشته اند. افراد ممتاز و پیشگام و مجاهدی همچون شهید مجاهد آیت الله بهشتی است که سبک زندگی او جلوه ای از سبک زندگی قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) را در پیش روی جامعه انسانی قرار داده اند. در این نوشتار تلاش داریم به مناسبت شهادت مظلومانه این شهید والا مقام به گوشه ای از جلوه های ناب سبک زندگی شهید بهشتی اشاره نماییم.

زندگی به سبک دکتر بهشتی

خط شکن عرصه مبارزه با شیطان و جهاد با نفس
شهدای شاخصی همچون شهید بزرگوار آیت الله بهشتی پیش از آنکه در صف مقدم مبارزه با ستم و جور طاغوتیان باشد، خط شکن میدان مبارزه با شیطان و هوای نفس خود بود. «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّىٰ؛[1] به یقین کسی که پاکی جست (و خود را تزکیه کرد)، رستگار شد.» در واقع به جرأت می توان گفت هر گونه موفقیت و پیروزی این شهید والا مقام در عرصه مبارزاتی خود علیه حکومت ستم شاهی را مدیون موفقیت ایشان در عرصه جهاد با شیطان و نفس درون بوده است. این که انسان در حساس ترین مسند های قضایی کشور فریفته هوای نفس خود نشود و محار نفس خود را به دست عقل و شرع بسپارد به راستی کار ساده ای نیست. پایبندی به محاسن اخلاقی و پرهیز از مناطق ممنوعه و رذایل اخلاقی از جمله اصول روشن زندگی شهید بهشتی بود به طوری که امام خمینی(ره) در توصیف این شهید والا مقام این چنین بیان داشته اند: «من بیشتر از بیست سال است که آقای بهشتی را می شناسم و در این مدت حتی ندیدم یک کلمه از کسی غیبت کند».[2]
 

زندگی به رنگ تقوا و پارسایی
یکی از مهمترین و با ارزش ترین اوصاف و شاخص هایی که اگر در زندگی فردی و اجتماعی هر انسان  نمایان شود به آن رنگ آسمانی و الهی می بخشد، برخورداری از ویژگی و عنصر تقوا و پارسایی است. انسان به هر اندازه در جامعه از مقام و منصب بالاتری برخوردار باشد، بیشتر نیازمند تقوا وپارسایی و خداترسی است؛ چراکه هرگونه ضعف و سستی در این ویژگی می تواند انسان را به مناطق ممنوعه و پرخطری وارد نماید که تبعات جبران ناپذیر آن نه فقط حیات مادی و دنیوی بلکه زندگی جاودان اخروی آنها را نیز نقش بر آب نماید.
 
شهید بهشتی از آن دسته افرادی بود که در عالی ترین منصب داوری و قضاوت، خود را به عنصر تقوا و پارسایی آراسته بود در واقع او قبل از آنکه لباس روحانیت را بر تن بپوشد، لباس تقوا و پارسایی را برای خود برگزیده بود.[3] به اذعان یاران و نزدیکان، آیت الله بهشتی به حقیقت ایمان یک روحانی با تقوا بود. که روح خداترسی را در تمام زندگی خود نمایان ساخته بود. از جمله جلوه های تقوا و پارسایی او را می توان در اهتمام و دقتش در انجام فرایض دینی از جمله پایبندی به نماز اول وقت مشاهده کرد: دکتر غلامعلی حداد عادل جلوه ای از تقوای ایشان را این چنین گزارش کرده است: «در شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، با آنکه گرفتاری ها زیاد بود و بحث های مهمی مطرح می شد، با این وجود به محض اینکه صدای اذان مغرب به گوش می رسید، آرام بر می خواست و جانماز حصیری ساده خود را از گوشه ای بر می داشت و قدری دورتر از دیگران به نماز می ایستاد».[4]
در واقع جبهه دشمن قبل از آنکه جسم مبارک ایشان را ترور نمایند، با رویکردی غیر انسانی و غیر اخلاقی شخصیت و جایگاه و منش و مدیریت ایشان را هدف آماج تهمت، دروغ، شایعه، بدگویی قرار داده بودند.
 
زندگی به رنگ امیدواری، ابتکار و نوآوری
از جمله شاخص ها و  عناصر بسیار مهم و کلیدی در سبک زندگی  بهره مندی از روحیه امیدواری، ابتکار و نوآوری است. روحیه امیدواری در زندگی از جمله فاکتورهای طلایی است که هرگونه توقف، سرخوردگی و انفعال طلبی را از زندگی حذف می نماید و شتاب به سوی قله های پیروزی و موفقیت را رونق دو چندان می بخشد. در اهمیت و لزوم روحیه امیدواری در زندگی و پرهیز از هر گونه  یأس و ناامیدی در زندگی در اصلی ترین منبع معارف اسلامی این چنین بیان شده است: «وَ لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ؛[5] و از رحمت خدا نومید مباشید، زیرا جز گروه کافران کسى از رحمت خدا نومید نمى ‏شود».

در خصوص این شاخص اخلاقی برخی از یاران ایشان این چنین نقل کرده اند: «آقای دکتر بهشتی همواره دوستان خود را به آینده امیدوار می کردند و به آنان روحیه می بخشیدند مجلس و محضر ایشان جایی برای منفی بافی و اظهار یأس و دلسردی و دلمردگی نبود، بلکه مجلس تجدید نشاط در کار و تقویت روحیه و اراده ی و خوشبینی بود».[6] همین روحیه امیدواری به آینده از او انسانی خلاق و مبتکر ساخته بود.
 
 
عدم دنیا طلبی و زراندوزی
یکی از خطرناک ترین و پیچیده ترین آفات و آسیب هایی که زندگی بسیاری از انسان ها را تهدید می نماید گرایش افراطی به سوی مطامع دنیوی است. گرایش به سوی آمال و آرزوهای دنیوی و تلاش برای جمع آوری مال و دارایی دنیوی و تشکیل یک زندگی لاکچری، می تواند هویت و اصالت الهی و اخلاقی هر انسانی را بر باد دهد. کم نیستند مسئولین و دولت مردانی که برای تصاحب هر چه بیشتر مال و دارایی دنیوی آخرت خود را به دنیا می فروشند و رسم امانت داری و دیانت را در مسئولیت های خود رعایت نمی کنند. این در حالی است که اگر با زندگی شهید بهشتی آشنا باشیم متوجه خواهیم شد که نه تنها مسئولیت های دنیوی را فرصتی برای جاه طلبی و زر اندوزی نمی دانستند، بلکه نعمتی برای خدمت به مردم می دانستند. تاریخ این سخن طلایی شهید بهشتی را هیچ گاه فراموش نخواهد کرد که همواره می فرمود: «ما شیفتگان خدمتیم، نه تشنگان قدرت».

یکی از نزدیکان آیت الله بهشتی نقل می کند: «پس از شهادت بهشتی، یادم می آید آقای طبی از قول همسر آقای بهشتی در جلسه ای نقل می کرد که آقای بهشتی مبلغی حدود 370 هزار تومان بدهکار  است و در این مدت از قوه قضائیه هیچ حقوقی دریافت نکرده است، این در حالی بود که منافقین خلق و اطرافیان بنی صدر علیه ایشان شایعه می کردند سرمایه دار است و پولهایش را در بانکهای خارج پس انداز می کند».[7]
 
شجاعت، شهامت و نترس بودن
یکی دیگر از اوصاف و ویژگی های بارز سبک زندگی شهید بهشتی، شجاعت، شهامت و نترس بودن ایشان بود. این ویژگی از شخصیت آیت الله بهشتی انسانی مجاهد و مبارز ساخته بود، که در برابر ابرقدرت های جهانی ذره ای به خود ترس و دلهره راه نمی داد. در دوران مبارزاتی خود در پیش از انقلاب با وجود یاران اندک نه تنها ترسی به خود راه نمی داد، بلکه به اذعان نزدیکان و آشنایان عامل تقویت شهامت شده بود به طوری که در خصوص ایشان نقل شده است: «وقتی برنامه ریزی های مبارزاتی شروع می شد و تعداد یاران کم بود، ایشان جمله ای بر زبان داشت، همان جمله معروف که در طریق حق از قلت و عدد وحشت نکنید و چه بسیار عدد کم که موفق و پیروز گشتند».[8] جمله طلایی که داعی گر آیات رحمانی بود. «کَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ؛[9] چه بسیار گروه‌های کوچکی که به فرمان خدا، بر گروه‌های عظیمی پیروز شدند!» و خداوند، با صابران و استقامت‌کنندگان) است».
 
صبور و بردبار همچون کوه استوار
شهید بهشتی یکی از شخصیت های مجاهدی بود که عناصر معاند داخلی و خارجی به طور جدی برنامه تخریب و ترور او را در پیش گرفته بودند، در واقع جبهه دشمن قبل از آنکه جسم مبارک ایشان را ترور نمایند، با رویکردی غیر انسانی و غیر اخلاقی شخصیت و جایگاه و منش و مدیریت ایشان را هدف آماج تهمت، دروغ، شایعه، بدگویی قرار داده بودند، تا اینکه ایشان را از میدان مبارزه و جهاد گریزان نمایند، ولی ایشان هیچ گاه مقهور این اوضاع و شرایط نشدند از این  رو می توان این چنین برداشت کرد که او با این صبر، بردباری، و مقاومت جلوه ای از معارف قرآنی را به منصه ظهور رسانیده بودند. «یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ۚ ذَٰلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ؛[10] در راه خدا جهاد کنند و (در راه دین) از نکوهش و ملامت احدی باک ندارند. این است فضل خدا، به هر که خواهد عطا کند و خدا را رحمت وسیع بی‌منتهاست و (به احوال همه) دانا است».
 
پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه اعلی، آیه 14.
[2]. یادنامه شهید مظلوم، آیت الله دکتر بهشتی، ص 68.
[3]. سوره مبارکه اعراف، آیه 26. «وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِکَ خَیْر»
[4]. بررسی مبانی فکری آیت الله بهشتی، انتشارات بقعه، ص 34.
[5]. سوره مبارکه یوسف، آیه87.
[6]. بررسی مبانی فکری آیت الله بهشتی، انتشارات بقعه، ص 34.
[7]. غلامعلی رجاعی، سیره شهید دکتر بهشتی، انتشارات شاهد،  ص 558.
[8]. همان،
[10]. سوره مبارکه بقره، آیه 249.
[11]. سوره مبارکه مائده، آیه 54.